یکی از مشکلاتی ممکن است، با بالا رفتن سن افراد رخ دهد، زخم بستر می باشد. افرادی که به خاطر دلایل مختلف مانند بستری بودن در بیمارستان یا نشستن روی صندلی چرخدار قادر به حرکت و جا به جایی نیستند، و در بیشتر موارد به خاطر این که در یک جا ساکن هستند، و حرکت نمی کنند، مستعد زخم بستر هستند، اگرچه این بیماری دلایل علمی خودش را دارد.
در این بخش به بررسی موارد مختلف اعم از زخم بستر چیست و چگونه درمان می شود؟، انواع زخم بستر، علت زخم بستر و... بپردازیم.
زخم بستر (زخم فشاری) به خاطر آسیب به ناحیه ای از پوست که به خاطر فشار مداوم بر روی آن ناحیه برای مدت طولانی ایجاد می شود، به وجود می آید. این فشار می تواند جریان خون را در ناحیه آسیب دیده کاهش دهد، که ممکن است، باعث آسیب بافتی و مرگ بافت شود. دلیل به وجود آمدن زخم بستر فشار طولانی مدت بر روی پوست می باشد، که از جریان خون سالم جلوگیری می کند. اگر جزو آن دسته از افرادی هستید، که در تغییر وضعیت بدن خود مشکل دارید، ممکن است، در معرض آسیب های فشاری یا زخم بستر باشید. افرادی که به خاطر اسپاسم عضلانی دچار ناراحتی می شوند، قطعاً بیشتر در معرض زخم بستر می باشند، و ممکن است نیاز به مراقبت ویژه داشته باشند. این مشکل در افراد سالمند به خاطر دلایل مختلف و پایین بودن مراقبت هایی که در زمینه ی مراقبتی و بهداشتی انجام می شود، ایجاد می شود. قطعاً زمانی که این مشکل ایجاد می شود، می تواند بر روی کیفیت زندگی افراد تأثیرگذار باشند، و برای سلامتی مضر و خطر آفرین است، پس به عنوان پرستار سالمند در منزل و یا کسی که از سالمند مراقبت می کند، اگر از فردی مراقبت می کنیم، که مستعد گرفتار شدن به این بیماری است باید حواسمان را جمع کنیم.
در صورتی که این فشار ادامه پیدا کند، باعث می شود، که خون رسانی به این قسمت ها کم شود، و در پایان قطع شود، پس منجر به مرگ سلولی می شود، که در این حالت قسمت آسیب دیده بیشتر در معرض عفونت قرار می گیرد، و در آخر به شکل زخم ظاهر می شود. زخم هایی که بدین شکل ایجاد می شوند، با توجه به مراحلی که ایجاد می شوند، در 4 دسته قرار می گیرند، زخم ها در جزئیاتی که با هم دارند، با هم متفاوت هستند، و شدت آن ها از ضعیف تا شدید می باشد. احتمال ابتلا به عفونت در زخم هایی که جدی تر است، بیشتر است، و هر چقدر آن زخم به مرحله 3 و 4 نزدیک تر باشد، مدیریت زخم و جلوگیری یا متوقف کردن پیشرفت آن سخت و دشوار می باشد.
زخم بستر در چه نقاطی بیشتر دیده می شود؟
- پشت سر
- پشت استخوان های کتف
- پشت استخوان خاجی درست بین دو برجستگی باسن
- پشت پاشنه
در صورتی که افراد برای مدت زمان زیادی در حالت درازکش به شانه قرار بگیرند، زخم بستر در نقاط زیر به وجود می آید.
- کناره های سر
- گوشه لاله گوش
- روی برجستگی کناری لگن
- روی برجستگی کناری زانو
- روی پوست قوزک خارجی
هم چنین افرادی که مدت زیادی بر روی ویلچر می نشینند، زخم بستر در محل های زیر تشکیل می شود.
- پشت استخوان خاجی درست بین دو برجستگی باسن یا روی برجستگی باسن
- پشت استخوان های کتف یا ستون مهره
- پوست روی ساعد یا ران
افرادی که برای مدت زمان طولانی در بستر خود می خوابند، و یا بر روی ویلچر می نشیند، و نمی تواند وضعیت خود را به صورت مرتب عوض کرده، و خود را جابجا کند. بهتر است، زمانی که این اتفاق برای شما می افتد، بهتر است، باید نسبت به ویزیت پزشک در منزل و یا مراجعه با مراکز درمانی نسبت به درمان آن اقدام کنید.
علت زخم بستر چیست؟
علت ایجاد زخم بستر فشاری می باشد، که به خاطر فشرده شدن ممتد پوست بین برجستگی استخوانی زیرین از یک طرف و سطح بستر از سمت دیگر مویرگ های تغذیه کننده پوست مسدود می شوند. تا زمانی که این فشار برقرار است، این مویرگ ها بسته می مانند. در یک فرد سالم، فرد در هنگام خواب به صورت غیر ارادی مرتباً وضعیت خود را عوض می کند، و به این ترتیب محل هایی از پوست را که زیر فشار قرار می گیرند، را مرتباً تغییر می دهد، و به این ترتیب اجازه می دهد، که به طور نوبتی به همه قسمت های پوست زیر بدن خون برسد. در یک فرد بیمار اما این مکانیسم خوب کار نمی کند. بیمار مدت های طولانی در یک وضعیت ثابت دراز می کشد.
چه عواملی ریسک تشکیل زخم بستر را در یک فرد بیشتر می کنند؟
در صورتی که شما زیاد حرکت نکنید، و وضعیت بدن خود را تغییر ندهید، ممکن است، زخم بستر ایجاد شود. دلایل بی حرکت بودن وضعیت بدن می تواند به خاطر
- ضعف
- فلجی
- کما و یا کاهش سطح احساس درد باشد.
از علل دیگر ایجاد زخم بستر می توان به موارد زیر اشاره کرد.
-
سن
با ورود افراد به سنین بالاتر پوست این افراد نازک تر، ظریف تر، با قابلیت کشش کمتر، خشک تر و شکننده تر از جوان ها است. قطعاً با وجود این وضع قدرت ترمیم و تکثیر پوست هم کمتر می شود.
-
کاهش حس لمس
به خاطر آسیب های نخاع و یا دیگر بیماری ها یا آسیب های دستگاه عصبی می تواند سبب کاهش حس لمس و همراه با آن کاهش حس درد بیمار شود. به این ترتیب بیمار از تشکیل زخم بستر بی خبر می ماند، و فشار را به پوست ادامه می دهد، و زخم گسترش پیدا می کند.
-
کاهش وزن
در صورت که از بیماری های مزمن و طولانی رنج می برید، قطعاً کاهش وزن شدید می تواند سبب کم شدن حجم عضلات و چربی زیر پوستی شده، و حالت بالشتک نرمی را که این بافت ها در زیر پوست ایجاد می کنند، را از بین می رود. در اثر آن پوست تحت فشار زیاد قرار گرفته و زخم می شود.
-
تغذیه نامناسب
کم شدن دریافتی کالری، پروتئین، ویتامین، مواد معدنی و آب می تواند سبب از دست رفتن سلامتی پوست و مستعد شدن آن به زخم بستر شود.
-
عدم کنترل ادرار و مدفوع
عدم کنترل ادرار می تواند سبب مرطوب شدن پوست شود، و این می تواند پوست را مستعد به زخم بستر کند. آلودگی پوست به باکتری های مدفوع زمینه را برای عفونی شدن زخم بستر فراهم می کند.
-
پوست به شدت مرطوب و یا خشک
در صورتی که پوست شما زیاد عرق می کند، و مرطوب است، و هم پوست خیلی خشک اصطکاک بیشتری با پارچه بستر داشته و احتمال ایجاد زخم بستر را بیشتر می کند.
-
اختلال جریان خون
بیماری های گردش خون مثل دیابت به خاطر آسیب رساندن به تغذیه پوست می توانند احتمال ایجاد زخم بستر را بیشتر کنند.
-
سیگار
سیگار جریان خون پوست را کم می کند، و اکسیژن خون را هم کم می کند. پس افرادی که سیگار می کشند، زخم بستر سریع تر تشکیل می شود، و مدت زمان بهبود پیدا کردن آن طول می کشد.
-
اختلال حواس
گاهی اوقات ممکن است، به خاطر بیماری و یا مصرف دارو دچار اختلال حواس و اختلال در قوای شعوری می شوند، کمتر خود را در بستر حرکت می دهند، و در صورت تشکیل زخم بستر دیرتر متوجه آن می شوند.
-
اسپاسم عضلات
اسپاسم عضلات یا حرکات غیر ارادی عضلات در برخی بیماری ها می تواند سبب سایش زیاد پوست بر بستر و ایجاد زخم بستر شود.
عوارض زخم بستر
-
عفونت پوست
زمانی که پوست زخم می شوند، به مرور زمان به خاطر رشد میکروب ها عفونی می شود. ترشحاتی از زخم خارج شده، و زخم بسیار بد بو می شود.
-
عفونت استخوان و مفصل
عفونت پوست می تواند به استخوان و یا مفصل زیر آن گسترش پیدا می کند، و سبب بروز عفونت در آن ها شود.
-
عفونت خون
باکتری هایی که در محل زخم بستر شروع به رشد و تکثیر می کنند، می توانند به جریان خون وارد می شود، و سبب عفونت سراسری در بدن و مرگ بیمار شوند.
-
سرطان
در صورتی که زخم بستر برای مدت زمان طولانی باقی بماند، ممکن است، در پوست آن محل نوعی سرطان پوست به نام Squamous cell carcinoma ایجاد شود.
زخم بستر چگونه درمان می شود؟
در صورتی که زخم های بستر که در مراحل یک یا دو باشند، با درمان مناسب می توانند به مرور زمان با گذشت چند هفته بهبود پیدا می کنند. درمان مراحل سوم و چهارم سخت و مشکل می باشد. بیمارانی که به خاطر بیماری شدید و مزمن دیگر امید چندانی به زندگی ندارند، فقط سعی در کاهش درد زخم بستر می شود. در درمان یک زخم بستر افراد زیر باید با هم همکاری داشته باشند
- پزشک معالج که دوران کلی درمان را هدایت می کند.
- متخصص جراحی ترمیمی
- پرستار ورزیده در درمان زخم
- فیزیوتراپ جهت کمک به حرکات بیمار
- متخصص تغذیه جهت بهبود وضعیت تغذیه بیمار
- متخصص ارتوپدی یا جراحی اعصاب در صورت لزوم
بهترین و سریعترین درمان زخم بستر
-
کم کردن فشار
اولین کاری که باید برای درمان انجام شود، بدون این که برایتان مهم باشد، در کدام مرحله از آن می باشید، حذف فشار ممتدی می باشد، که سبب تشکیل زخم شده است.
-
جابجایی مکرر بیمار
زمانی که این زخم رد نقاط مختلفی از بدن شما به وجود می آید، باید در فواصل زمانی مشخص تغییر وضعیت دهید، و در وضعیت مناسب قرار بگیرد. اگر جزو افرادی می باشید، که بر روی صندلی چرخدار می نشیند باید هر 15 دقیقه و کسی که دراز کشیده است، باید هر یک ساعت یک بار وضعیت خود را عوض کند. پرستار بیمار می تواند در این کار به بیمار کمک کند. استفاده از وسایل خاص می تواند به بلند کردن و جابجا کردن بیمار بدون مالش زیاد به بستر کمک کند.
-
سطوح حمایت کننده
استفاده از بالشت یا بالشتک ها می تواند به بیمار کمک کند، تا در وضعیت مناسب قرار بگیرد، به طوری که فشار زیادی به مجل زخم وارد نشود. از بالشتک های حاوی هوا یا آب می توان در زیر محل هایی که زخم ایجاد شده است، استفاده کرده، تا فشار کمتری به آن وارد شود.
-
خارج کردن بافت آسیب دیده و مرده زخم بستر
برای این که بافت ها بهبود پیدا کنند، باید اول از دست بافت های مرده رها شوند. برای این کار انجام شود، بهتر است، مراحل زیر طی شود.
-
عمل جراحی و خارج کردن بافت مرده از بدن
وسایل شستشو تحت فشار یا حوضچه های با آب در حال چرخش یا استفاده از پانسمان های خاص که سبب کنده شدن بافت های مرده از زخم می شوند. استفاده از مواد شیمایی مخصوص که مشابه با آنزیم عمل کرده و بافت مرده را در خود حل می کنند.
-
تمیز کردن و پانسمان مرتب زخم بستر
برای این که بتوانید از ایجاد عفونت جلوگیری کنید، بهتر است، زخم را تمیز نگه داشت. زخم مرحله یک را می توان مرتب با آب تمیز و صابون ملایم شستشو داد، اما زمانی که زخم ایجاد می شود، شستشو باید با محلول سالین یا نمکی انجام شود.
پانسمان سبب خشک نگه داشتن زخم و ممانعت از ورود میکروب به آن می شود. انواع مختلف پانسمان به صورت گاز، ژل، فوم یا فیلم وجود دارند.
اقدامات دیگری در این رابطه می توانید انجام دهید، شامل
به این دسته از بیماران داروهایی داده می شود، تا بتوانند شدت درد ناشی از زخم را کمتر کنند. در صورت عفونی شدن زخم به بیمار آنتی بیوتیک داده می شود، تا وضعیت تغذیه بیمار بهتر شود. ویتامین سی و روی می توانند برای درمان زخم بستر کمک کننده باشند. در موارد اسپاسم عضلات از یک شل کننده عضلانی استفاده می شود.
چگونه از ایجاد زخم بستر پیشگیری کنیم؟
قطعاً همان طوری که می دانید پیشگیری بهتر از درمان می باشد. تأثیرگذارترین روش در پیشگیری از ایجاد زخم بستر تغییر وضعیت دادن مکرر بیمار است. این تغییر وضعیت دادن باید به صورت مکرر و مرتب باشد. زمانی که می خواهید وضعیت خود را تغییر دهید، باید سعی کنید، به پوست کشش و آسیبی وارد نشود، و باید بدن را در وضعیت هایی قرار داد، تا قسمت هایی که بیشتر در معرض زخم بستر هستند، تحت فشار کمتری قرار گیرند.
حتماً باید پوست را در فواصل زمانی مشخص مرتباً تمیز شود، تا از ایجاد زخم جلوگیری شود. هم چنین باید از نظر غذایی هم وضعیت بیمار خوب باشد.
در صورتی که بر روی ویلچر قرار دارید، بهتر است، به نکات زیر توجه کنید.
- افرادی که بر روی ویلچر می نشینند، باید هر 15 دقیقه خودش و هر یک ساعت با کمک دیگری وضعیت خود در ویلچر را تغییر دهد.
- اگر اندام های فوقانی بیمار به اندازه کافی قدرتمند می باشد، باید مرتباً با کمک دست های خود و دستگیره های ویلچر کل بدن خود را از ویلچر بلند کند.
- برخی از مدل های ویلچر می توانند فشار را در بخش های خاصی از بدن بهتر پخش کنند، و احتمال ایجاد زخم بستر را کاهش دهند.
- بعضی انواع بالشتک که با آب، فوم، ژل یا هوا پر می شوند، می توانند به توزیع بهتر فشار کمک کنند.
هم چنین هنگام تغییر وضعیت در بستر هم به نکات مهم زیر توجه داشته باشید.
- حداقل یک ساعت یک بار وضعیت دراز کشیدن خود را تغییر دهید.
- در کسانی که قدرت اندام فوقانی آنها خوب است میتوانند با استفاده از میله ها و دستگیره هایی که از بالای سر بیمار در تخت آویزان است وضعیت خوابیدن خود را تغییر دهند.
- بعضی انواع بالشتک که با آب، فوم، ژل یا هوا پر میشوند میتوانند به توزیع بهتر فشار کمک کنند.
- وضعیت دراز کشیدن بیمار و استفاده از بالشتک ها را طوری در نظر می گیریم که قسمت های حساس به زخم بستر کمتر تحت فشار قرار گیرند.
- گاهی اوقات استفاده از تشک های مواج که فشار را در نقاط مختلف پوست مرتبا تغییر می دهند، کمک کننده است.
